ZASADNICZA ANTYNOMIA DZIEJÓW POLSKI

ZASADNICZA ANTYNOMIA DZIEJÓW POLSKI

U podstawy każdej teorii leży zawsze jakieś założenie, już to bezsporne, już to łatwo dające się udowodnić. Na założeniu tym wspiera się konstrukcja teorii jako logiczna nadbudowa. Takim punktem wyjściowym dla naszych dociekań jest założenie: naród stwarza swoją rzeczywistość. Możemy tu przy tym powołać się na opinie historyków polskich: Górki i Konopczyńskiego, który analizując przyczyny upadku państwa polskiego przyjmują zgodnie zasadę, że czynnikiem decydującym w dziejach narodu istotną causa officians jest człowiek i ludzie, sam naród jako taki. Bezsporność tego założenia musi nas uderzyć tym większą oczywistością, im dłuższy okres historyczny narodu będzie przedmiotem teoretycznych dociekań opartych na tej zasadzie. Dokładna zaś jego analiza da nam z kolei dalsze, wielkiej doniosłości ustalenia dla omawianego zagadnienia.
Zdanie: „naród stwarza swoją rzeczywistość” wyraża stosunek masy biologicznej, czyli sumy jednostek w skład grupy narodowej wychodzących do świata zewnętrznego. Ustalmy elementy tego stosunku:
Pierwszy - to masa biologiczna narodu, pojęta jako zespól jednostek ludzkich o pewnych typowych właściwościach fizycznych i psychicznych, mówiących wspólnym językiem, posiadających określony folklor itd.;
Drugi zaś to świat zewnętrzny, a więc terytorium grupy, warunki geopolityczne, klimat, ukształtowanie terenu, bogactwa naturalne itd.
Gdy więc mówimy, że grupa, naród stwarza swoją rzeczywistość, to znaczy ustalamy, że grupa-ludzka masa biologiczna zajęła pewną zorganizowaną postawę wobec świata zewnętrznego. Punkt ciężkości tkwi w tej postawie, o niej zaś co jest oczywiste, zadecydują wartości psychicznej natury, które składają się na tron duchowy grupy-narodu.
Za nim wyciągniemy dalsze wnioski z tych pierwszoplanowych ustaleń musimy omówić bliżej pojęcie masy biologicznej, której podstawowym elementem jest człowiek z wrodzonymi popędami, oraz przyjęcie tronu duchowego narodu, które my określać będziemy dalej w słowach: Ideologia grupy.

ZAŁOŻENIA

Jednostka rodząc się przynosi na świat jedynie popędy, w miarę zaś wzrastania otrzymuje to, co obrazowo możemy nazwać umeblowaniem duchowym. Odbywa się to drogą przejmowania treści duchowych od otoczenia. Ta drogą również jednostka zostaje wyposażona w kryteria moralne i kulturalne, otrzymuje sprawdziany oceny „złego” i „dobrego”, pragnienia ideały, krótko: tą drogą jednostka otrzymuje postawę wobec życia, co zresztą może znaleźć wyraz w światopoglądzie.
Mimochodem należy podkreślić tu dwa znamienne zjawiska. Z chwilą ugruntowania się społecznych treści duchowych, jednostka zyskuje jednocześnie w nich jedyne kryteria wartościowania, stąd treści te są z natury dla niej absolutne - najlepsze. Zjawisko powyższe możemy nazwać absolutem świadomości. Obok tego ważny jest również fakt, że z chwilą, gdy treści te wypełnią organizację duchową jednostki-ta gotowa jest traktować je jako swój własny, autonomiczny wytwór, swój własny świat, choć w istocie otrzymała je z zewnątrz.
Z kolei zastanówmy się nad umeblowaniem duchowym narodu, jako duchowo wyodrębnionej grupy społecznej. Otóż mając na uwadze to, co już powiedzieliśmy o jednostce w skład grupy wchodzącej ideologią grupy narodowej, względnie duszą zbiorową narodu określamy wszystkie tradycyjne treści duchowe, które są udziałem przeciętnego członka grupy narodowej.
Treść tego pojęcia można również oddać w określeniach: „typ kulturalny narodu” „panujący światopogląd” lub też „ideał kulturalny”.
Ideologia grupy społecznej, podobnie jak światopogląd jednostki sprowadza się zawsze w istocie do jednej lub kilku zasad naczelnych, u podstaw, których leży założenie wierzeniowego charakteru. W panującej zasadzie religijnej, określającej stosunek jednostki do zagadki bytu, do świata należy szukać źródła rozbudowanej w organizację duchową ideologii grupy. Ideologia ta w postaci tradycyjnych treści zachowuje swe trwanie po przez przepływające pokolenia grupy przy pomocy takich instytucji społecznych jak religia, moralność, obyczajowość, prawo, zwyczaje, wychowanie itd. Jeżeli zaś ideologia grupy podobnie jak jest to u narodów katolickich, posiada stałe ognisko w postaci zorganizowanej i panującej religii, to ciągłość jej i „czystość” zachowana być może trwale.

POSTULAT WYDAJNOŚCI ŻYCIOWEJ

Jednostka wchodzi do masy biologicznej grupy, wyposażona jedynie w popędy - instynkty, określone jako wegetacyjne i dynamiczne. Następnie zostaje umeblowana duchowo przez ideologie grupy (np Judeochrześcijaństwo) otrzymując w ten sposób postawę wobec życia. Jej codzienne postępowanie pozornie kierowane wolną wolą zdeterminowane jest i określone postawą duchową, której źródło leży w ideologii grupy. Ściślej możemy powiedzieć ze jednostka otrzymuje szranki, poza które wolna wola w zasadzie wykraczać nie będzie. Ideologia grupy jest więc tym czynnikiem, który organizując instynkty jednostki w pewne właściwe dla niej (ideologii grupy)konstelacje, zadecyduje o tym, jak jednostka zachowywała się będzie w codziennym życiu. Mając to na uwadze możemy ustalić następujący, aprioryczny niejako postulat odnośnie ideologii grupy. Nazwiemy go postulatem wydajności życiowej. Ponieważ decydującymi ostatecznym czynnikiem, stwarzającym rzeczywistość historyczną narodu, jest suma jednostek w skład grupy narodowej wchodzących, które działają poprzez zorganizowane ideologią grupy popędy, więc powstanie potężnej rzeczywistości narodu uwarunkowane jest taką ideologią grupy, która by w optymalnej harmoni zorganizowała wrodzone jednostkow popędy; przy tym oczywiste jest, że ideologia ta, spełniając postulat wydajności życiowej opierać się musi na zdecydowanej przewadze instynktów dynamicznych, ponieważ one właśnie stanowią źródło wszelkiej twórczości.

GENEZA POLSKIEJ IDEOLOGII GRUPY

Po tych wstępnych ogólnej natury rozważaniach przystąpimy do omówienia polskiej ideologii grupy, do zanalizowania duszy narodowej polskiej, polskiego typu kulturalnego(wszystkie te określenia oznaczają tę samą treść pojęciową). Następnie wypadnie nam ustalić, czy polski typ kulturalny-nasza ideologia grupy spełnia postulat wydajności życiowej tzn. czy nie stoi ze względu na swoją jakość w zasadniczej sprzeczności z wyobrażeniem potężnego narodu. Odpowiedź na to pytanie pozwoli nam sformułować zasadniczą antynomię dziejów Polski.
W zaraniu dziejów swoich, u progu ząbkowania cywilizacyjnego naród polski zespolił się duchowo z katolicyzmem. przyjęcie wyznania rzymsko-katolickiego zadecydowało o charakterze polskiej ideologii grupy. Przynależność do Rzymu dała nam legitymację narodu zachodnio-europejskiego. Wraz z kościołem otrzymaliśmy to, co nazywamy cywilizacją zachodnią. Dla narodu tak młodego, jakim był wówczas naród polski korzyści to wielkie?. Dla tego też i zespolenie duchowe z katolicyzmem tym ściślejsze. Juz od wieku XVI ściślej od chwili pognębienia protestantyzmu katolickość narodu polskiego polega nie tylko na uznaniu religii rzymsko katolickiej za panującą. Katolickość ta, co jest stokroć ważniejsze, pojęta jako pewien skończony system duchowy, wypełnia bez reszty wnętrze polskiej masy biologicznej. Naród polski umeblowany został duchowo przez treści, zasady światopoglądu katolickiego tak dalece, że bezwzględnie uzasadnione są te liczne autorytatywne wypowiedzi, które stwierdzają, że pojęcie polskości i katolicyzmu pokrywają się niemal zupełnie. Dlatego też bez uwzględnienia katolicyzmu, jako siły duchowej, która zdominowała oblicze duchowe masy biologicznej polskiej nie można w żaden sposób zrozumieć i dać rzeczywistego obrazu polskiego charakteru narodowego. Polska ideologia - grupy - typ kulturalny polski powstał z przełamania się zasad katolicyzmu w masie biologicznej narodu polskiego.

KATOLICYZM JAKO ZORGANIZOWANY ŚWIATOPOGLĄD

Katolicyzm, jak każdy system religijny reguluje stosunek jednostki do boga. Przez wskazanie jednostce dróg postępowania w życiu doczesnym ma on zapewnić jednostce dojście do celu ostatecznego. Reformy Jezusa przeniosły punkt ciężkości zagadnienia bytu ze sfery zewnętrznej do wewnętrznej. W oparciu o nie koncepcja filozoficzna katolicyzmu, wykształcona zresztą pod decydującym wpływem filozofii greckiej, przyjęła założenia następujące. Zycie doczesne człowieka ma być przygotowaniem jednostki do życia wiecznego; zbawienie wieczne, rozumiane jako połączenie się z bogiem jest celem ostatecznym, któremu wszystko ma być podporządkowane. Dusza ludzka , będąca odbiciem boga stanowi zamknięty świat (mikrokosmos), którego wartość stoi ponad wszystkim(personalizm katolicki), a w szczególności ponad dobrami i instytucjami ziemskimi, np narodem.
Ideałem życia w świetle zasad czystej filozofii katolicyzmu jest pogłębienie życia duchowego i doskonalenie się w drodze kontemplacji (św. Franciszek z Asyżu - zakony). Ideał ten tym pełniej może być zrealizowany, im większą wolnością będzie otoczona jednostka . Wolność ta przy tym wyrazić się winna zarówno w lekceważeniu przez jednostkę dóbr doczesnych, w uwolnieniu się od namiętności i pokus życia , jakie stwarza otaczający nas świat materialny, jak również zapewniona być powinna w życiu społecznym, tak zorganizowanym, by jednostka miała zapewnioną jak najpełniejszą swobodę i niezależność duchową (atomizacja społeczeństwa jest naturalną konsekwencją założeń personalistycznych). Stąd płynie konsekwentny nakaz idealnego życia w duchu katolicyzmu:
wycofać się, jak tylko fizyczne trwanie na to pozwala, ze świata zewnętrznego; wejść w siebie, gdyż praca wewnętrzna nad sobą w najbardziej skuteczny sposób przybliża człowieka do boga. Przy tym oddawanie się ponad konieczną dla życia fizycznego miarę sprawą doczesnym, może sprowadzić człowieka z drogi do jednego celu. Zasady wyżej wykazane leżą u podstaw światopoglądu katolickiego i jakkolwiek moglibyśmy powiedzieć, że niewielu katolików zasad tych w życiu codziennym przestrzega w formie zbliżonej do doskonałości, to jednak życie ich znajduje się pod nieustannym, duchowym naciskiem tych zasad. Zasady te wywierają swoją tendencją ogromny wpływ na zachowanie się codzienne członka grupy, bo one decydują o charakterze ideologii grupy, która z kolei, jak to wyżej ustaliliśmy mebluje wnętrze jednostki, stwarzając jej profil duchowy.
Pamiętając o tym, co wyżej mówiliśmy w rozdziale o postulacie wydajności życiowej, zaznaczyć tu wyraźnie trzeba, że katolicyzm, jako zorganizowany system duchowy, opiera się na konstelacji wrodzonych człowiekowi popędów z decydującą przewagą wegetacyjnych. Instynkty wegetacyjne znalazły w koncepcji filozofii katolicyzmu szczególną możliwość wyładowania.
Instynkty zaś dynamiczne, których zorganizowanie stanowi warunek wszelkiej twórczości zostały niejako zapomniane skazane na poniewierkę, stłamszone w jednostce. Wyładować się one muszą w sposób chaotyczny przechodzą w pewne kompleksy.

POLSKA IDEOLOGIA GRUPY a CHARAKTER NARODOWYPOLSKI.

Wskazaliśmy już na to, że polska ideologia grupy powstała z przełamania się zasad katolicyzmu w masie biologicznej narodu polskiego. W tym tkwi przyczyna, dla czego trzon duchowy narodu polskiego charakteryzuje się atrofią aktywności. Brak w nim dynamicznych postaw, brak takich ideałów bez których naród nie potrafi stworzyć potężnego organizmu społeczno-politycznego. Charakter narodowy polski ma więc swoją genezę w symbiozie jaka powstała z zespolenia się zasad światopoglądu katolickiego z masą biologiczną polską, a więc z pewną grupą etniczną należącą rasowo do ludów północnych.
W katolicyzmie należy szukać źródła personalizmu polskiego, który tak charakteryzuje polski typ kulturalny. Personalizm ten w dziedzinie duchowej zaznacza się tendencją do ograniczania zasięgu swej osobowości poza granice własnej persony, stąd brak ekspansywności, stąd jednocześnie umiłowanie i przywiązanie do własnych wewnętrznych przeżyć duchowych, co w kulturze, a już szczególnie jaskrawo w polskiej literaturze wyraziło się w postaci sentymentalizmu . W dziedzinie ekonomicznej personalizm ten przybrał postać, którą możemy nazwać wolą minimum egzystencji; postawa ta polega na tym, że przeciętny Polak dzięki oddziaływaniu jego personalistycznej postawy duchowej pozbawionej popędów dynamicznych, aktywnych, wykazuje wyraźna niechęć do wytężonej twórczości, pracy, gromadzenia bogactw itd. Wysiłki swe ogranicza do konieczności utrzymania swej egzystencji, nie znajdując żadnej rozkoszy z pracy dla samej twórczości; nie jest ożywiony wolą twórczości, a nastawienie konsumpcyjne i użytkowne charakteryzuje jego stosunek do twórczości. Wola minimum egzystencji, jest typową postawą duchową przeciętnego Polaka, jako postawa wobec wymogów życia codziennego jest tym kluczem, który pozwala zrozumieć zacofanie ekonomiczne i nędzę materialną, tak typową dla życia polskiego. To również tłumaczy dlaczego Polacy tak miłują spokojny zawód rolnika lub urzędnika.
Mówiąc o personalizmie charakteryzującym postawę duchową przeciętnego Polaka wskazujemy tu na bzdurne ale powszechne opinie, jakoby Polacy byli narodem indywidualistów. (w nawiasie tu musimy dodać, że opinie te wygłaszają sami chyba tylko Polacy). Indywidualizm, aby tego słowa wolno było użyć, wyrazić musi się w postaci czynnej, zaznacza się w tendencji jednostki do poszerzenia swego „ja” na zewnątrz do podporządkowania sobie i przekształcenia środowiska w/g własnych wyobrażeń, własnego „ja”. Jest to postawa duchowa właściwa dla przedstawiciela typu kulturalnego anglosaskiego. Polak zaś jest tylko personalistą, przy czym personalizm ten odznacza się tendencją wręcz przeciwną aniżeli indywidualizm, bo zmierzającą do zacieśnienia swego „ja” do persony i wycofania się ze środowiska. Stworzenie otoczki duchowej wokół własnej persony zapewnia spokój i harmonię własnej jaźni pozwala uniknąć ewentualnych konfliktów, które przy ekspansji rodzić się muszą i wymagają od niego wysiłku dla zaprowadzenia ładu i organizacji tam, gdzie sprzeczności poszczególnych indywiduów narastają.
Stwierdziliśmy poprzednio, że zasady katolicyzmu jako polskiej ideologii grupy stanowią nadal skuteczny instrument przydatne łożysko dla rozkwitu postaw wegetacyjnych w jednostce ideologią ta ożywionej; tym samym jednak zasady te stwarzają potężną zaporę dla ujścia i zorganizowanego oddziaływania popędów dynamicznych, bez których aktywność jednostki przestaje być czymś naturalnym i trwałym. Popędy te zepchnięte w podświadomość, wynaturzają się, stwarzają pewne chorobliwe kompleksy. Tak powstawały cechy wtórne narodowego charakteru polskiego. I tak obserwujemy, ze szlachetny instynkt walki nie mając naturalnego ujścia w codziennym życiu przeciętnego Polaka, wyładowuje się w sposób niezorganizowany, chorobliwy, dając kompleks przekory. Tu znajduje wytłumaczenie partyjnictwo oraz skłonność do burd i zawadiackość wśród mas polskich.

Instynkt osobowości, wyrażający się w poczuciu godności własnej dumy- w charakterze narodowym polskim przyjął postać „honorności” jakże typowej zarówno dla szaraczka jak i inteligenta polskiego.

Instynkt woli sprawczej, który stanowi fundament wszelkiej twórczości, a zauważany jest w poczuciu zadowolenia z samego tylko dokonania dzieła, nie znajduje łożyska w polskiej ideologii grupy a co za tym idzie nie mając naturalnego wyładowania w codziennym życiu wynaturzył się w kompleksie dyletantyzmu Przysłowiowa nasza skłonność do rozległych a płytkich zainteresowań, słomiany ogień i brak wytrwałości z działaniu jest jego wyrazem
Instynkt podporządkowania, tak ważny dla życia społecznego zakorkowany przez ideał personalistyczny, dał charakterowi polskiemu potworną postać cierpiętnictwa i serwilizmu. Zbytecznym jest wskazywać na przejawy tego w życiu polskim. Uwagi powyższe na temat wtórnych cech narodowego charakteru polskiego nie są wyczerpujące, dają jednak zręby jego genezy. Pamiętać przy tym należy, ze cechy te zestaliły się mając podbudowę w polskiej ideologii grupy, która z kolei swe źródło ma w katolicyzmie,

SFORMUŁOWANIE ZASADNICZEJ ANTYNOMI DZIEJÓWPOLSKI

Po dokonaniu analizy polskiej ideologii grupy i ustalenia jej genezy, jako tez przejawów w narodowym charakterze polskim, mając równocześnie na uwadze postulat wydajności życiowej, jako pewien zasadniczy wymóg wobec ideologii grupy w ogóle, możemy sformułować tragiczną w dziejowych skutkach antynomię, która wywiera przemożny wpływ na bieg życia polskiego od połowy wieku 16 tego polska ideologia grupy, zestalona już w XVI wieku, stoi ze względu na swoją jakość w jaskrawej sprzeczności z wyobrażeniem potężnego narodu. Trzon duchowy narodu polskiego, jego ideał kulturalny, niezmienny w ciągu ostatnich stuleci - zawala drogę, którą musi dążyć, by stać się wielkim duchowo i materialnie. Połączenie treści duchowych katolicyzmu, gruntujących polską ideologię grupy z masą biologiczną polską jest antynomią. Antynomia ta zdecydowała o linii degradacji, po której życie narodu toczy się niepowstrzymanie. Bez jej rozwiązania nawrotu być nie może.

STANISŁAW GRZANKA -

DUCHOWA PRZEBUDOWA JEDNOSTKI WARUNKIEM WIELKOŚCI NARODU!

* * *

KRWAWY SPADEK

A to jest krwawy spadek wasz
i krwią pisane ku wam słowa:
Trzymajcie ziemi onej straż
gdy przyjdzie zamieć piorunowa...
Nie dajcie szarpać ziemi łona,
gdy krwią dziś świeżą poświęcona!

Zaś którzy wyszli spośród was
i krew oddali swą serdeczną,
niech będą wartą wam słoneczną
po wszystek czas - po wszystek czas...
I niechaj granic polskiej ziemi
duchami strzegą płomiennemi