Jan Stachniuk - "Mit słowiański"

Wstęp

W roku 1949, na krótko przed swoim uwięzieniem, Jan Stachniuk zdeponował uprofesora D. J. Tilgnera maszynopisy trzech niewydanych jeszcze prac. Były to:"Chrześcijaństwo a ludzkość", "Droga rewolucji kulturowej wPolsce" oraz "Mit słowiański". Prof. Tilgner pieczołowicieprzechował depozyt, co było niemałym ryzykiem w tym okresie, i w roku 1971przekazał maszynopis niżej podpisanemu. Niniejszy egzemplarz "Mitusłowiańskiego" wykonany został na podstawie maszynopisu oryginalnego,który zawiera liczne, własnoręczne poprawki i dopiski Autora.
"Mit Słowiański" powstał w roku 1941, w okupowanej Warszawie.Stachniuk miał już za sobą wydane w 1939 roku "Dzieje bez dziejów", wktórej to pracy wyłożył swoją, rewolucyjną teorię rozwoju wewnętrznego Polski.W "Micie Słowiańskim" Autor operuje czasem terminami tej teorii.Czytelnikowi, który nie zna "Dziejów bez dziejów", przydać się mogąponiższe objaśnienia niektórych terminów.
PERSONALIZM - (s. 8) inaczej osobnictwo, indywidualizm wegetacyjny, jakozasadnicza cecha skatoliczonego charakteru Polaków.
CIĄG HARMONICZNY - (s. 15) rozpoczęty zwycięstwem kontrreformacji pod koniec XVI w. proces totalnego katoliczenia Polski, wycelowany na pełną harmonię pomiędzy obrazem życia narodowego a ideałami katolicyzmu.
KATOLICKA HARMONIA SOCJALNA - (s. 15) ukoronowanie procesu jak wyżej,osiągnięte w epoce saskiej.
MIT INDYWIDUALISTYCZNY - (s. 15) indywidualistyczna kutura zachodnioeuropejska ma w realizacji swego mitu dwie fazy. Pierwsza faza, to okres antycznej,Protagorejskiej Grecji; druga faza to po renesansowy rozkwit kulturalny północno-zachodniej, protestanckiej Europy.
RECYDYWA SASKA - (s. 15) odżycie ciągu harmonicznego w II Rzeczypospolitej lat1918 - 1939.
WIECZNY WROT - (s.71) odwieczna powtarzalność form w świecie biowegetacji.
SPIRYTUALLIZM, HEDONIZM, NIHILIZM, WSZECHMIŁOŚĆ - (s. 78) i poprzednio już wymieniony personalizm, to pięć podstawowych pierwiastków antymitu, któremu ostatecznie Stachniuk da nazwę "wspakultura", doda jeszcze szósty pirewiastek: moralizm, i zanalizuje szczegółowo w swym monumentalnym dziele"Człowieczeństwo i kultura". Pierwszą redakcję tego dzieła Stachniukmiał już gotową w czasie pisania "Mitu Słowiańskiego".
PERSONALIZM LEWY -(s. 87) laicki, ześwieczczony, właściwy socjalistom,inteligencji radykalnej, itp, w odróżnieniu od personalizmu prawego,tradycyjnego, spod znaku "Bóg i Ojczyzna".
ABSOLUT ŚWIADOMOŚCI NARODOWEJ - ( s. 99) zjawisko, polegające na tym, że przeciętna społeczna, ukształtowana przez dany system kulturowy, myśli, czuje,wartościuje, doznaje świat kryteriami tej właśnie swojej ideologii grupy.
GRATYFIKACJONIZM - (s. 140) termin ten Stachniuk ostatecznie zastąpi słowem:hedonizm.
PIERWSZA ANTYNOMIA DZIEJÓW POLSKI - (s. 250) zasadnicza sprzeczność pomiędzynarzuconym narodowi polskiemu, obcym systemem duchowym katolicyzmu, awrodzonymi dyspozycjami narodu i jego dziejowym przeznaczeniem.
O wydaniu "Mitu Słowiańskiego" drukiem Stachniuk mógł jeszcze myślećw roku 1946, kiedy to, wydając "Człowieczeństwo i kulturę"zapowiedział następne publikacje, a wśród nich "Mit Słowiański".Rychło jednak, wobec rozwoju sytuacji politycznej w kraju staje się jasne, że"Mit Słowiański", jeśli w ogóle może mieć jakieś szanse na publikację, to jedynie po gruntownej przeróbce, trefnego tytułu nie wyłączając.Stachniuk zamierza się przystosować do realiów chwili, ale nie jest to dla Niego rzeczą łatwą. W liście z dnia 18.X.1947 roku pisze do A. Wacyka:"Jestem rozdarty, gdyż chciałbym napisać "Przyszłość Słowiańszczyzny" - a nie wiem, co można i należy w danych okolicznościach.Czuję, że tracę czas - nie z własnej winy". Listem zaś z 15.XI.1947Stachniuk zawiadamia: "Ja dość posunąłem się z "Przyszłością Słowiańszczyzny", ale w tym układzie rzeczy nie mogę dalej rozwijać koncepcji. Odkładam więc na przyszłość.
Myśl jednak przebrnięcia przez cenzurę chociażby ze zmodyfikowaną wersją "Mitu" i choćby tylko postawienia problemu wciąż jest droga sercuStachniuka. Przygotowaną w ten sposób "Przyszłość Słowiańszczyzny"zapowiada On i w "Wspakulturze", wydanej w 1948 r. O losach rękopisu "Przyszłości Słowiańszczyzny" nie wiemy nic. Zachował się "Mit Słowiański". Kiedyś przyjdzie pora na wydanie tej pracy drukiem, tak jak pragnął tego Autor.

Antoni Wacyk
Wrocław, maj 1971 r.